Το μακρύ ποδάρι του νεκρού...

Ο Κοροπούλης, στη Βιβλιοθήκη, συνεχίζει να καταπιάνεται με την αυτοκτονία του Καρυωτάκη. Από το κείμενο της περασμένης Παρασκευής, διαλέγω μερικά κομμάτια, επαναλαμβάνοντας ότι ίσως και να επανέλθω... ίσως και όχι...

(α) Η αυτοκτονία του Καρυωτάκη παραμένει αναφομοίωτη επειδή τα κείμενα που απηχούν την κυρίαρχη ιδεολογία περί ποίησης συμβόλισαν με το σχήμα του «νεκρού της Πρεβέζης» αφ' ενός όλα όσα απωθήθηκαν για να διαμορφωθεί αυτή η ιδεολογία, αφ' ετέρου τον τρόπο με τον οποίο απωθήθηκαν.

(β) Η ενδιάθετη βία μιας τέτοιας διαδικασίας, στραμμένη εναντίον της ίδιας της συνθήκης αληθείας της ποίησης, διαχύθηκε αναπόφευκτα: διαχώρισε τους ποιητές σε καρυωτακικούς και μη, σαν να ήταν η ποίηση του Καρυωτάκη ανάπτυγμα κάποιας μανιέρας που στοίχειωσε (το φάντασμα του «καρυωτακισμού» ξαναχτύπησε πρόσφατα, όντως). Διαχώρισε το μείζονα τόνο της ποίησης του Καρυωτάκη από τις ελάσσονες προϋποθέσεις της (προϋποθέσεις που το συλλογικό όνομά τους είναι «γενιά του '20»).

(γ) Δικαιούμαστε να υποθέσουμε ότι εκεί που διακυβεύεται η αυτογνωσία μας κάτι κρίσιμο συνεθλίβη και αποσιωπήθηκε: κάτι που η ποίηση του Καρυωτάκη το αναδιατυπώνει για λογαριασμό μας διαρκώς, γι' αυτό και αενάως συνθλίβεται μαζί του.

Λογοτεχνικές (;) Αυτοκτονίες

Η «Καλλιέργεια Σκόνης» του Γ. Κοροπούλη στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας συνεχίζει με τον Καρυωτάκη. Η αναμέτρηση με το «σκοτεινό» ζήτημα της αυτοκτονίας είναι υποχρεωτική αφετηρία κάθε μελέτης και κάθε ανάγνωσης. Ο τρόπος με τον οποίο λύνεται ορίζει κάθε φορά την πρόθεση του αναγνώστη/μελετητή και συνάμα τη στόχευσή του έναντι του ποιητή. Όπως σωστά λέει ο Κοροπούλης, είναι αδύνατο να προσπεραστεί (και να προσπελαστεί, άλλωστε) το ζήτημα της αυτοκτονίας: ακόμα και όσοι διατείνονται ότι δεν ασχολούνται μαζί του όχι μόνο δηλώνουν την αμηχανία τους, αλλά και συναρμολογούν μια «βιογραφία» στην οποία -- είτε «εμφανίζεται» είτε όχι -- η αυτοκτονία αντηχεί εκκωφαντικά, συσκοτίζοντας το «όλον»... Αντιγράφω ένα απόσπασμα... Και ξανά: to be continued...

Ο «βιογραφισμός» των πρώιμων μελετητών του Καρυωτάκη επανέφερε διαρκώς την αυτοκτονία στο επίκεντρο, επιτρέποντας στην ευτελή βιογραφία να παλιρροεί προς την ουσία της ποίησης: εκεί το μυθιστόρημα ξαναγραφόταν σε κοινωνιολογικά, εθνικά ή λογοτεχνικά συμφραζόμενα - και η πλοκή του (οι στίχοι) προετοίμαζε την έκβασή του (την Πρέβεζα). Πάνω σ' αυτό το μοντέλο ανάγνωσης σχεδιάστηκε η πιο κτηνώδης υπόθεση εργασίας που διατυπώθηκε ποτέ στο πλαίσιο της Ιστορίας της ελληνικής ποίησης. Κατ' αυτήν, η αυτοκτονία του Καρυωτάκη ήταν η συνειδητή υπογράμμιση του τέλους μιας εποχής αλλά κι ενός ορισμένου, εξαντλημένου κατ' ανάγκην τρόπου να γράφεται η ποίηση. (Ειδάλλως -ρωτάμε- γιατί ο Καρυωτάκης και ο Λαπαθιώτης τίναξαν αυτοβούλως τα πέταλα; Γιατί ο Αγρας άφησε τη ζωή του να φυλλορροεί; Γιατί ο Παπανικολάου κατέρρευσε υπό την επίδραση της ηρωίνης και του «Μπουκέτου»;) Με δυο λόγια: η αυτοκτονία ήταν αναγκαία. Το μακάβριο αυτό συμπέρασμα (που η διατύπωσή του έμοιαζε ν' αφορά μάλλον σε φόνο) ήταν γενικής ισχύος, εφόσον προέκυπτε συλλήβδην από αρνητές και θαυμαστές του έργου του Καρυωτάκη. Αποδόθηκε άλλωστε στον αυτόχειρα μέσω της τελευταίας του επιστολής και, αναδρομικά, των ποιημάτων του - κι επικυρώθηκε από την περιώνυμη φράση του Παπανικολάου: «Είχε βρεθεί ο ποιητής που έλειπε στον νεκρό της Πρεβέζης».

Ανθολογία

Θυμηθήκαμε, λοιπόν, την εφετινή «επέτειο». Σκοτεινά μονοπάτια με επιστρέφουν στην εμμονή της «Φυγής», όπως τόσες και τόσες φορές. Μέχρι να ολοκληρωθεί η επιστροφή, μια ανθολογία των «νέων ποιητών» της εποχής, επιμελημένη απ' τον Τέλλο Άγρα.

Οι νέοι. Εκλογή από το έργο των νέων Ελλήνων ποιητών 1910-1920, Επιμέλεια Τέλλου Άγρα, Εν Αθήναις, Εκδοτικός οίκος «Ελευθερουδάκης» 1922, σελ. 256.

Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα:

Η ανθολογία Οι νέοι. Εκλογή από το έργο των νέων Ελλήνων ποιητών 1910-1920, είναι μια από τις γνωστότερες ποιητικές ανθολογίες του 20ού αιώνα, για δύο αλληλένδετους λόγους: αφενός πρόκειται για μια πρωτότυπη στην εποχή της ανθολογία, δηλαδή για μια ειδική, θεματική ανθολογία, που στόχο έχει να αναδείξει μία νέα ποιητική γενιά, αφετέρου ο ανθολόγος και επιμελητής της είναι ένας πολύ γνωστός ποιητής και καταξιωμένος λογοτεχνικός κριτικός του Μεσοπολέμου, ο Τέλλος Άγρας. Καταρχήν, όσον αφορά στον χαρακτηρισμό της ως θεματικής ανθολογίας νέων λογοτεχνών, έχει σημασία ότι η ανθολογία του Άγρα εντάσσεται σε έναν αξιοσημείωτο αριθμό σύγχρονών της ανθολογιών για νέους, συνεπώς ευθυγραμμίζεται με την τάση της εποχής της για τη δημιουργία ανθολογιών στραμμένων στη σύγχρονη λογοτεχνία. Όπως διαπιστώνουν σχετικά οι Βαρακλιώτου, Καράογλου και Σδράλη, «αν στις δύο πρώτες δεκαετίες του [20ού] αιώνα οι νέοι λογοτέχνες δεν κατείχαν επίζηλη θέση στις γενικές ανθολογίες, βρήκαν τον τρόπο να καταστήσουν έντονη την παρουσία τους, εκδίδοντας οι ίδιοι δικές τους ανθολογίες. Η συγκομιδή είναι εντυπωσιακή: επτά εκδόσεις μέσα σε μία δεκαετία, εκ των οποίων οι πέντε (τέσσερις ποιητικές και μία διηγήματος) μέσα σε μία μόλις διετία (1922-1923)». Μάλιστα, ανάμεσα σε όλες αυτές τις ανθολογίες, οι τρεις μελετητές ξεχωρίζουν εκείνη του Άγρα: «Η πιο αξιόλογη από όλες είναι του Τέλλου Άγρα με τίτλο Οι Νέοι και χρονικά όρια 1910-1920. Λιτή και καλαίσθητη έκδοση, με ενδιαφέροντα πρόλογο, όπου ο Άγρας επισημαίνει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της νέας ποίησης, αναγνωρίζοντας συνάμα τις οφειλές της και τις σχέσεις της προς την παράδοση».

Περί αυτοκτονίας... (ξανά)

Συνεχίζοντας πάνω στη σκέψη που άνοιξε το κείμενο του Κοροπούλη, απόσπασμα απ' το βιβλίο του Αλ. Αργυρίου: Κ. Γ. Καρυωτάκης: Τα ανοιχτά προβλήματα της ποίησης και της ζωής του (Γαβριηλίδης 2007).

Η αυτοκτονία του Καρυωτάκη άνοιγε μια νέα εποχη πρόσληψης του έργου του. Άμεση συνέπεια του συνδυασμού έργου και αυτοκτονίας: Εξαντλήθηκαν όλα τα αντίτυπα της συλλογής Ελεγεία και Σάτιρες που είχαν εκδοθεί με έξοδα του ίδιου του ποιητή -- άλλα μάθημα προς ερμηνεία και αποτύπωση των τότε εκδοτικών ηθών. Υπήρξε και παραμένει προς απόδειξιν -- όσο σηκώνει το θέμα απόδειξη -- το αν η αυτοκτονία ή το ίδιο το έργο, που πριν αδρανούσε στα ράφια των βιβλιοπωλείων, συνετέλεσε ώστε να προσεχθεί τόσο νωρίς θετικά η ποίηση του Καρυωτάκη και (κακόπιστα, αν νομίζετε) ο συνδυασμός τους να παραμείνει ισχυρός λόγος της απήχησής του, η οποία συντηρείται -- με μια μικρή κάμψη -- μέχρι σήμερα.

Αυτά, το 1996. Θα επιστρέψουμε...

Να (θα) τα χιλιάσει...

Και να που ο Κοροπούλης μας έπιασε στον... ύπνο. Θυμίζοντάς μας το επετειακόν τούτο έτος. Στην -- με νέα ονομασία -- στήλη του στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας επέλεξε [τυχαία;] να ξεκινήσει απ' τον Καρυωτάκη. Ογδόντα χρόνια λοιπόν απ' την αυτοκτονία της Πρέβεζας. Θα μπορούσα να προσυπογράψω τα κεντρικά ερωτήματα του κειμένου:

Το πρόβλημα είναι πως, μιλώντας για τον Καρυωτάκη, αυτήν τη θλιβερή βιογραφία την προϋποθέτουμε. Το ερώτημα που ανακύπτει λοιπόν είναι το εξής: Μπορεί ποτέ από τον «μυθιστορηματικό πυρήνα» της άγραφης αλλά δεδομένης βιογραφίας να εκκινούν νήματα που οδηγούν σε κάποια μορφή κατανόησης της ποίησης του Καρυωτάκη; Κι αν τέτοια νήματα δεν υπάρχουν, μπορούμε να παρακάμψουμε αυτόν τον «μυθιστορηματικό πυρήνα» (δηλαδή προπάντων το γεγονός της αυτοκτονίας) ή έχει -αντιθέτως- εγγραφεί στις Ιστορίες της λογοτεχνίας μας και στον υπολογίσιμο σωρό των κριτικών και φιλολογικών μελετών που διαθέτουμε (και που διαμεσολαβούν την κατανόησή μας), αποτελώντας και δική τους ουσιώδη προϋπόθεση;

Τα ερωτήματα αυτά προϋποτίθενται σε κάθε προσπάθεια ανάγνωσης του έργου του Καρυωτάκη, στοιχειώνουν δηλαδή κάθε επίδοξο αναγνώστη, συνειδητά ή ασυνείδητα. Και απαιτούν μια απάντηση από κάθε φιλόδοξο μελετητή του, μιας και τον υποχρεώνουν να αναμετρηθεί μαζί τους. Μετά από 80 χρόνια μελετών, αντεγκλήσεων, άρθρων και βιβλίων, όποιος ξεκινά να γράψει κάτι για τον Καρυωτάκη πρέπει να πάρει θέση, πρέπει να δώσει λόγο, πρέπει να δείξει ποια στάση παίρνει απέναντι στην αυτοκτονία. Από εκεί είναι υποχρεωμένος να ξεκινήσει. Μετά απ' αυτό μπορεί να πει ό,τι θέλει.

To be continued...